پس از پایان جنگ تحمیلی و روی کار آمدن دولت هاشمی، تدوین اولین برنامه توسعه جمهوری اسلامی ایران در دستور کار قرار گرفت. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، که مسئولیتش بعهده خاتمی بود، نیز برنامه ای را برای گنجاندن در این برنامه ارائه داد. در آنزمان مسئولیت معاونت مطبوعاتی ارشاد بعهده امین زاده بود و مدیرانی که وی را در تهیه بخش مربوط به مطبوعات این برنامه کمک کردند خانیکی، ستاری، عرب سرخی، آرمین، و فرامرزیان بودند و منهم در حاشیه این دوستان مشغول بکار بودم. در این برنامه بود که توسعه کمّی و کیفی مطبوعات هدف قرار گرفت و معاونت مطبوعاتی تمام تلاش خود را برای عملیاتی کردن این راهبرد بکار بست. در دامنه این راهبرد بود که از سال ١۳۶٩ به بعد انتشار روزنامه های سراسری و مجلات در کشور روندی افزایشی یافت. مشهورترین روزنامه هایی که در این دوره پا به عرصه انتشار نهادند دو روزنامه سلام و همشهری بود که به لحاظ شکل و محتوا تاثیری وافر بر فضای کار مطبوعاتی و روزنامه نگاری در کشور نهادند.
معاونت مطبوعاتی ارشاد در جهت پیشبرد برنامه توسعه کمّی و کیفی مطبوعات از یکسو درپی اجرایی کردن اصل ١۶٨ قانون اساسی برای رسیدگی به جرائم مطبوعاتی در محاکم دادگستری به صورت علنی و با حضور هیات منصفه برآمد که با پیگیری های خاتمی و همراهی قوه قضائیه از سال ١۳۷٠ عملیاتی شد، و از سوی دیگر به سازماندهی مدیران مسئول مطبوعات در قالب شرکت تعاونی مطبوعات یاری رساند، و همزمان به شکل دهی جلسات منظم با مدیران مسئول روزنامه های سراسری همت گذاشت. هرچند در خرداد ماه سال ١۳۷١ خاتمی از مسئولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بدلیل اختلاف نظر با برخی سیاست های ابلاغی از بالا استعفاء داد، و تیم معاونت مطبوعاتی هم در همراهی با او استعفاء داده و از این وزارت کوچ کردند، اما برغم برسرکارآمدن محافظه کاران در این وزارت خانه و معاونت مطبوعاتی کم و بیش جریان توسعه کمّی و کیفی مطبوعات ادامه یافت و در گذر زمان بر دامنه فعالیتهای مطبوعاتی و روزنامه نگاران در کشور افزوده شد.
بازشدن فضای فعالیت های مطبوعاتی در کشور ضرورت شکل گیری نهادی صنفی برای روزنامه نگاران را مطرح، و آنرا به خواسته ای غالب در تحریریه روزنامه های سراسری مبدّل ساخت بگونه ای که از سال ١۳۷٤ این موضوع در جلسات مدیران مسئول روزنامه های سراسری مورد بحث قرار گرفت، و اینان در هماهنگی با وزارت کار و امور اجتماعی به تهیه اساسنامه پیشنهادی انجمن صنفی روزنامه نگاران اقدام می کنند. پس از تایید این اساسنامه توسط اعضای هیات موسس انجمن که عبارت بودند از : مسیح مهاجری مدیر مسئول روزنامه جمهوری اسلامی، سید محمد صفی زاده مدیر مسئول روزنامه ابرار، سید مرتضی نبوی مدیر مسئول روزنامه رسالت، سید محمود دعایی مدیر مسئول روزنامه اطلاعات، حسین شریعتمداری مدیر مسئول روزنامه کیهان، علی ربیعی مدیر مسئول روزنامه کار و کارگر، و سید محمد موسوی خوئینی ها مدیر مسئول روزنامه سلام، با تعیین یک هیات اجرایی مرکب از آقایان فیض الله عرب سرخی، رضا مظاهری، و محمد مهاجری روند دعوت و ثبت نام از روزنامه نگاران برای تشکیل این نهاد صنفی پی گرفته می شود.
در اواسط مهرماه سال ١۳۷۵ با انتشار اساسنامه پیشنهادی از روزنامه نگاران خواسته شد برای ثبت نام مقدماتی اقدام کنند. در دوره ثبت نام بیش از ۷٠٠ روزنامه نگار در پاسخگویی به این دعوت، روند تحولات سیاسی کشور بگونه ای رقم خورد که در انتخابات ریاست جمهوری خرداد ماه سال ١۳۷۶، خاتمی با رای بالای مردم به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. پس از روی کارآمدن دولت خاتمی، مسئولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مهاجرانی و معاونت مطبوعاتی به احمد بورقانی سپرده شد، و مسئولیت وزارت کار و امور اجتماعی هم به حسین کمالی، و فضا و شرایط برای تشکیل اولین کنگره « انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران » کاملا مساعد شده بود. در این فضا بود که هیات موسس، روزنامه نگاران را برای حضور در سالن اجتماعات وزارت کار برای تصویب اساسنامه و انتخاب هیات مدیره و بازرسین در روز ٩ مهرماه سال ١۳۷۶ دعوت کرد، و در پاسخگویی به این دعوت بود که در اینروز حدود ١٠٠٠ روزنامه نگار دراین سالن حضور یافتند. پس از ارائه گزارش روند طی شده برای تشکیل انجمن توسط نماینده هیات موسس، و قرائت پیام معاونت مطبوعاتی توسط سحرخیز، که در آنزمان مدیر کل مطبوعات داخلی ارشاد بود، با حضور نماینده وزارت کار برای تصویب اساسنامه پیشنهادی رای گیری بعمل آمد که با رای اکثریت قریب به اتفاق حاضرین تصویب شد. آنگاه برپایه مواد اساسنامه نسبت به انتخاب اعضای اولین هیات مدیره و بازرسین انجمن از میان بیش از سی نامزد اقدام شد و عباس عبدی، محسن آرمین، مرتضی لطفی، مصطفی حقدوست، کریم ارغنده پور، غلامرضا عسگری،و علی مزروعی به عنوان اعضای اصلی ، حمیراحسینی یگانه و اسماعیل علوی به عنوان اعضای علی البدل هیات مدیره، و نقی آقالو، بیژن رمضانی، فیض الله عرب سرخی به عنوان بارزسین اصلی، و حمیدرضا زاهدی گورابی، و محمد کسایی زاده به عنوان بازرس علی البدل انتخاب شدند.
پس از این کنگره هیات مدیره انتخابی برای ثبت رسمی انجمن اقدام و فعالیت خود را آغاز کرد. جالب اینکه در هنگام ثبت رسمی انجمن در اداره کل سازمانهای کارگری و کارفرمایی وزارت کار معلوم شد که برپایه قانون کار و آئین نامه های اجرائی مرتبط، انجمن به عنوان یک نهاد کارگری محسوب شده، و مدیران مسئول مطبوعات چون کارفرما شناخته می شوند نمی توانند عضو انجمن باشند! در واقع هیات موسس انجمن، که همه از مدیران مسئول روزنامه های سراسری و در زمره کارفرمایان بودند، نهادی را بنیاد نهادند برای تامین حقوق صنفی روزنامه نگاران، و اینهم از غرائب و عجایب جامعه ماست! با توجه به همین موضوع بود که پس از مدیرمسئول شدن مرتضی لطفی در روزنامه کار و کارگر، عضویت وی در انجمن و هیات مدیره لغو، و خانم حسینی یگانه جایگزین ایشان در هیات مدیره شد.
نکته دیگری که پس از فعالیت رسمی انجمن بتدریج آشکار شد مخالفت مدیران مسئول روزنامه های محافظه کار کیهان، رسالت و جمهوری اسلامی، که از اعضای هیات موسس بودند، و برخی روزنامه نگاران این روزنامه ها با انجمن بود. با اینکه اکثریت غالب روزنامه نگارانی که در این روزنامه ها کار می کردند عضو انجمن بوده و حضور فعالی در این نهاد داشتند اما چون غالب اعضای انتخابی هیات مدیره انجمن گرایش اصلاح طلبانه داشته و در دفاع از حقوق صنفی روزنامه نگاران با استقلال عمل می کردند، این عملکرد مورد قبول اینان نبود و از اینرو شروع به نقد و تخطئه و تخریب انجمن کردند، بگونه ای که یکی از اعضای هیات مدیره، که در روزنامه جمهوری اسلامی مشغول بکار بود، انجمن را ترک کرد. البته در مواجهه با این وضعیت، خوشبختانه روز بروز براعضای انجمن افزوده و این نهاد تثبیت می شد.
از آنجا که انجمن فاقد محلی برای استقرار بود جلسات هیات مدیره ابتدا در دفتر روزنامه کار و کارگر، و در ادامه در دفتر شرکت تعاونی مطبوعات برگزار می شد، و همزمان تلاش برای یافتن محلی برای استقرار دفتر انجمن پیگیری می شد. در اوایل سال ١۳۷۷ از طریق آگهی فروش ساختمانهایی که در اختیار ستاد اجرایی فرمان امام بود، ساختمانی را برای دفتر انجمن مناسب یافتیم و توانستیم با مساعدت مسئول این ستاد و مرحوم بورقانی آنرا به صورت قسطی خریداری نمائیم و در تابستان این سال دفتر انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران شروع بکار کرد. جالب اینکه اولین کامپیوتر انجمن هدیه ای بود از جانب مرحوم بورقانی، که برای قدردانی از زحمات و تلاشهای وی در دوران کوتاه مسئولیت معاونت مطبوعاتی ارشاد از سوی مدیران مسئول مطبوعات به وی داده شده بود، و او بجای خانه خود به خانه روزنامه نگاران آورد.
مخالفان محافظه کار انجمن، که همه تلاش خود را در برخورد با انجمن بکار گرفتند، و در رقابت انتخاباتی برای حضور در هیات مدیره شکست می خوردند، در نهایت تلاش کردند یک نهاد صنفی موازی راه بیاندازند که کارشان نگرفت، از اینرو پس از روی کارآمدن دولت احمدی نژاد تمام تلاش خود را از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت کار و اموراجتماعی برای انحلال انجمن بکار گرفتند که بدلیل عملکرد قانونی انجمن موفق به انجام اینکار نشدند. گزارش مبسوط این ماجرا درحوصله این مقال نیست و بارها از طریق مطبوعات به اطلاع اعضا رسیده است. با توجه به این سابقه، پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم در خرداد ماه سال ١۳٨٨ و بلبشوی حادث، قاضی مرتضوی، که قاتل مطبوعات لقب یافته و دشمنی دیرین با انجمن صنفی روزنامه نگاران داشت، در مسند دادستان کل استان تهران از وضعیت جاری سوء استفاده کرد و بدون ارائه حکم و مستند قانونی شب هنگام ماموران دادستانی را برای پلمپ درب دفتر انجمن در آخر مرداد ماه سال ١۳٨٨ گسیل داشت و خواسته اقتدارگرایان برای تعطیلی انجمن را برآورده ساخت.
گزارش ریز خدمات انجمن به اعضا طی ١٢ سال فعالیت متاسفانه بدلیل عدم دسترسی من به اسناد و نشریه ماهانه انجمن " روزنامه نگار " ممکن نیست اما سرفصل این خدمات با استفاده از حافظه ام عبارت است از : تشکیل کمیته های عضوگیری، حقوقی، زنان، حل اختلاف، آموزش، وبیمه برای ساماندهی خدمات به اعضا، تلاش برای خانه دارشدن اعضا که در بار اول از طریق همکاری با شهرداری تهران ١١٠ واحد آپارتمان در پروژه نواب به روزنامه نگاران داده شد، و در ادامه این تلاش به شکل گیری شرکت تعاونی مسکن روزنامه نگاران به صورت مستقل اما با امکانات دفتری انجمن منجر شد، ارائه خدمات حقوقی به اعضا بهنگام بازداشت و گرفتاری در محاکم دادگستری و دفاع از حقوقی صنفی آنان از طریق اطلاع رسانی و صدور نامه و بیانیه و برگزاری جلسات در سالن اجتماعات انجمن، حمایت و پشتیبانی مادی و معنوی از خانواده روزنامه نگاران گرفتار و دربند، تشکیل صندوق قرض الحسنه برای وام دهی به روزنامه نگاران که بیش از ١١٠٠ نفر از این صندوق وام گرفتند، همکاری با صندوق تامین اجتماعی برای پرداخت بیمه بیکاری روزنامه نگاران که در هنگامه توقیف ٢۳ مطبوعه در اوائل سال ١۳۷٩ به بیش از هزار روزنامه نگار برای دو تا سه ماه پرداخت شد، مسئولیت داوری برای انتخاب آثار برتر مطبوعاتی تا سال ١۳٨٤، همکاری با وزارت ارشاد برای بیمه کردن اعضا تا سال ١۳٨٤، برگزاری مراسم سالانه تقدیر از ۵ روزنامه نگار برتر در روز جهانی آزادی مطبوعات، تشکیل دانشکده انجمن صنفی روزنامه نگاران در چهار رشته مرتبط با روزنامه نگاری که پس از روی کارآمدن دولت احمدی نژاد با آن برخورد و در سال ١۳٨٨ از ادامه کار بازماند، برگزاری مراسم تقدیر از ١۵ روزنامه نگار پیشکوت، توزیع سالانه کارت طرح ترافیک، عضویت در فدراسیون جهانی روزنامه نگاران و نمایندگی این نهاد برای صدور کارت، توسعه دفاتر استانی انجمن در ۵ استان.
یادآور می شوم که گزارش عملکرد انجمن از طریق نشریه " روزنامه نگار " مرتب به اطلاع اعضا می رسید و هرساله در قالب گزارش مکتوب در دو بخش اداری و مالی برای قرائت در کنگره سالانه تهیه و ارائه می شد. انجمن در سایه تمهیداتی که بکار بست خوشبختانه به استقلال مالی دست یافته بود و به تحقیق می توان گفت با توجه به شرایط ایران این یکی از موفقیت های این نهاد صنفی و مدنی است. درعین حال عملکرد مالی انجمن در این ١٢ سال از آنچنان شفافیتی برخوردار است که قابل ارائه برای رسیدگی در هرمرجع صلاحیتداری بوده، و البته اصلی ترین مرجع اعضا بودند که گزارش این عملکرد هرساله در کنگره به آنها برای اعلام نظر و تایید ارائه می شد، و در طول سال نیز بازرسین انجمن به عنوان منتخبین اعضا بر عملکرد هیات مدیره نظارت تام داشتند. بنظرم علت موفقیت انجمن و دوام عمرش را باید در پایبندی به شیوه کارجمعی دانست. ازهمان ابتدای فعالیت انجمن در هیات مدیره قرار براین شد که همه تصمیات برپایه مشورت و رای اکثریت مطلق اعضا گرفته و مکتوب شود. دبیر انجمن موظف به ثبت مذاکرات هیات مدیره و مصوبات با امضای اعضای حاضر بود. به ضرس قاطع اعلام می کنم که در طول ١٢ فعالیت انجمن حتی یک مورد عمل پیدا نمی شود که بدون تصمیم جمعی هیات مدیره انجام شده باشد، و خوشبختانه گزارش همه جلسات هیات مدیره و مصوبات آن ثبت شده و درانجمن موجود است. بنظرم راز بقای عمر ١٢ ساله انجمن در فضای پر مسئله و تلاطم ایران، که جای چندانی برای کار نهادی باقی نمی گذارد، به همین قاعده کار جمعی برمی گردد که در تداوم کار انجمن نیز باید به تمامی رعایت و بکار بسته شود.
هرچند در قوانین جاری کشورمان جایگاه و پایگاه انجمن های صنفی و مدنی همانند کشورهای توسعه یافته نیست و از این لحاظ کاستی های قابل توجه حقوقی وجود دارد، و « انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران » باید در میدانی پرابهام و مین گذاری شده حرکت می کرد، و درعین حال باید به انتظارات اعضا پاسخ می داد، و به یقین خدمات ارائه شده پاسخگوی انتظارات نبوده است، اما بنظرم وجدان عمومی روزنامه نگاران با درک مسائل و مشکلات و امکانات و مقدورات به عملکرد انجمن نمره قبولی داده و از آن رضایت نسبی داشتند بدو دلیل : اول روند عضویت روزنامه نگاران در انجمن طی زمان افزایشی بود بگونه ای که بطور متوسط در هر روز کاری یک روزنامه نگار به اعضای انجمن افزوده می شد و تعداد اعضا درهنگامی که درب دفتر انجمن پلمپ شد به بیش از ٤٠٠٠ نفر بالغ شده بود. دوم حضور بیش از ١٠٠٠ روزنامه نگار ( بیش از یک سوم اعضا ) در آخرین کنگره سالانه انجمن در محل حسینیه ارشاد در آخر مردادماه سال ٨۷، که برای دفاع از این نهاد صنفی و مقابله با انحلال طلبی اقتدارگرایان حاکم بود. در این کنگره اعضا پس از قرائت گزارش عملکرد سالانه انجمن در انتخاب هیات مدیره و بازرسین به نامزدهایی رای دادند که پیش از اینهم در هیات مدیره و بازرسین انجمن بودند، و در واقع بگونه ای بر عملکرد آنها مهر تایید نهادند.
١۶ سال از تاسیس « انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران » سپری شده است، و این انجمن پس از ١٢ سال فعالیت، در چهارسال گذشته بدون هیچگونه توجیهی قانونی از فعالیت بازمانده است. اکنون که با رای مردم دولتی برسرکارآمده است که شعارش تامین حقوق شهروندی و دفاع از نهادهای صنفی و مدنی است، باید در « سالگرد تاسیس انجمن صنفی روزنامه نگاران ایران » به بازگشایی این نهاد همت گذارد و خانه روزنامه نگاران را به آنها باز گرداند. برای اینکه معلوم شود این خانه به هیچ فرد یا افراد خاص یا گرایش فکری و سیاسی تعلق ندارد و متعلق به همه روزنامه نگاران فارغ از هر گرایش فکری و سیاسی است نمایندگان دولت از وزارت کار و ارشاد با همکاری اعضای هیات مدیره می توانند همزمان با بازگشایی انجمن مقدمات برگزاری کنگره سالانه انجمن را با حضور همه روزنامه نگاران فراهم آورده و با انجام انتخابات، اعضای هیات مدیره و بازرسین جدید را برای اداره انجمن تعیین کنند. آنانی که از ابتدا تا کنون بر طبل مخالفت با انجمن کوبیده اند اگر باور به کار صنفی و مدنی دارند باید از این پیشنهاد استقبال و خود را برای رقابتی منصفانه در انتخابات آماده کنند، و البته باید امیدوار بود همچون گذشته اگر در انتخابات افراد مورد نظرشان رای نیاوردند زیر بازی نزنند و بدنبال راه اندازی انجمن موازی نباشند! از همه همکاران روزنامه نگار انتظار می رود که بازگشایی انجمن را به عنوان یک خواسته صنفی و مدنی هر روز بارتاب دهند و باید امیدوار بود که در " دولت تدبیر و امید " درب خانه روزنامه نگاران بروی صاحبانش بازشود و این نهاد بتواند همچون گذشته با ارائه خدمات صنفی مرهمی اندک بر هزاران زخم شغلی روزنامه نگاران بگذارد و آنها در انجام وظیفه حرفه ای شان یاری رساند.