توانا- سوم ماه می را روز جهانی آزادی مطبوعات (World Press Freedom Day) نامگذاری کردهاند. این نامگذاری نخستین بار در سال ۱۹۹۳ توسط مجمع عمومی سازمان ملل صورت گرفت تا به جهانیان یادآوری کند که آزادی بیان و مطبوعات از اصول اساسی حقوق بشر هستند. به طوری که ماده ۱۹ بیانیه جهانی حقوق بشر صراحتا از حق آزادی بیان و عقیده، جستجو و انتشار آن سخن می‌گوید.
قابل ذکر است که تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل جهت گرامیداشت آزادی بیان پس از آن صورت گرفت که بیانیه ویندهوک (Declaration of Windhoek) در خصوص اصول آزادی مطبوعات نخستین بار پیش از این توسط روزنامه نگاران آفریقایی در سال ۱۹۹۱ تدوین شده بود. همچنین سالانه یونسکو جایزه‌ای را تحت عنوان گیلرمو کانو (Guillermo Cano World Press Freedom Prize) به همین مناسبت به روزنامه‌نگاران، سازمان‌ها یا نهادهایی که تلاش عمده و قابل توجه‌ای برای دفاع یا ترویج آزادی بیان در جهان علیرغم خطرهای گوناگون انجام داده‌اند، اعطا می‌کند. در سال ۱۳۹۰ این جایزه نصیب احمد زیدآبادی، روزنامه نگار مشهور ایرانی و مادام العمر محروم از نوشتن، شد. همچنین یونسکو در این روز کنفرانسی را همراه با موضوعات و جلسات متعدد با گردهم آوردن سازمان‌های مربوطه و خبرگان روزنامه‌نگاری برگزار می‌کند.
روزنامه‌نگاران و دست اندرکاران مطبوعات در کشورهای بسیاری طبق آمارهای جهانی با سانسور و محدودیت‌های متعدد در گزارشگری روبرو هستند. هر ساله سازمان‌های بین‌المللی چون گزارشگران بدون مرز و یا کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران و سازمان‌های غیردولتی دیگر گزارش‌هایی از شرایط آزادی بیان و مطبوعات منتشر می‌کنند. امسال نیز گزارش خانه آزادی اعلام کرد که وضعیت آزادی مطبوعات در جهان طی سال ۲۰۱۳ بد‌تر شده است و این به دلیل افت آزادی‌ها در کشورهایی چون مصر و لیبی و اردن و ترکیه و دیگر کشورهای شمال افریقا و خاورمیانه است. همچنین کمیته حمایت از روزنامه‌نگاران که سازمانی غیردولتی در نیویورک است اظهار داشت که کشور ایران پس از ترکیه و در کنار چین پیشتاز در حبس روزنامه‌نگاران هستند. این گزارش می‌افزاید که در سال ۲۰۱۳ بیش از نیمی از تمام روزنامه‌نگاران زندانی جهان در ایران و ترکیه و چین محبوس بوده‌اند. این سه دولت از اتهاماتی چون «اقدام علیه دولت یا نظام» استفاده می‌کنند و تاکنون ۲۱۱ روزنامه‌نگار را زندانی کردهاند. طبق همین گزارش تعداد روزنامه‌نگاران زندانی در ایران در سال ۲۰۱۳ از ۴۵ به ۳۵ نفر کاهش پیدا کرده است که به دلیل پایان یافتن دوران محکومیت برخی از آن‌ها یا مرخصی برخی دیگر بوده است. همچنین احضار، بازداشت و سرکوب روزنامه‌نگاران و مطبوعات اصلاح‌طلبان علیرغم انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور در سال ۹۲ ادامه یافته و ایران در گزارش ۲۰۱۳ خانه آزادی رتبه ۱۹۰ را مابین ۱۹۷ کشور در شاخص آزادی مطبوعات کسب کرده است.
این آمار‌ها چندان شوک‌آور نیست چرا که مطبوعات به خصوص مطبوعات منتقد ایران، سالها است که تیغ سانسور و حذف را به دوش می‌کشند و طی همین شرایط روزنامه‌نگاران فراوانی از نوشتن محروم و یا زندانی شده‌اند. از جمله می‌توان به چهار روزنامه‌نگار برجسته ایرانی که توسط سازمان گزارشگران بدون مرز در لیست ۱۰۰ قهرمان اطلاعات قرار گرفته‌اند، اشاره کرد. سازمان گزارشگران بدون مرز در آستانه روز جهانی آزادی مطبوعات اعلام کرد که ژیلا بنی یعقوب، سعید متین‌پور، سیامک قادری و عدنان حسن‌پور را در این لیست قرار داده است. ژیلا بنی یعقوب روزنامه‌نگار زن و مشهور ایرانی است که دادگاه انقلاب وی را به یک سال حبس و سی سال محرومیت از حرفه روزنامه‌نگاری محکوم کرده است. سعید متین‌پور روزنامه‌نگار آذربایجانی است که به ۹ سال زندان به دلیل ارتباط با خارج محکوم شده و طولانی‌ترین زمان را بین روزنامه‌نگاران ایرانی محبوس بوده است. عدنان حسن‌پور روزنامه نگار کُرد و سردبیر هفته نامه «آسو» که در سال ۲۰۰۷ توسط دادگاه مریوان به اتهام جاسوسی و فعالیت تبلیغی علیه نظام به اعدام محکوم شده، روزنامه‌نگار دیگر در این لیست است. سیامک قادری نام بعدی است که به چهار سال زندان و ۶۰ ضربه شلاق در سال ۲۰۱۱ محکوم و از خبرگزاری ایرنا نیز اخراج شده است.
در کنار حبس، محرومیت از نوشتن که حرفه و راه امرار معاش روزنامه‌نگاران است، یکی از ابزارهای رایج حکومت‌های سرکوبگر برای خاموش کردن صدای حقیقت‌گو و قلم‌های گزارشگر است. احمد زیدآبادی، عیسی سحرخیز و بسیاری دیگر از روزنامه‌نگاران در شرایط مشابهی به سر می‌برند و سالهاست امکان پرداختن به حرفه روزنامه‌نگاری را ندارند. عیسی سحر خیز در یکی از گفتگو‌ها شرایط دشوار فعلی خود را شرح داده و می‌گوید که پیش از این‌ها آگاه بوده که سانسور گام به گام نوشته‌هایش و سنگ اندازی‌ها، به محرومیت دائم منتهی می‌شود: «پروسه ممنوعیت برای من از ۱۰ سال پیش شروع شد. در گذر زمان متوجه شدم مطالبی که می‌نویسم یا سانسور می‌شوند یا در تماس با ناشر، از او می‌خواهند که مطلب را منتشر نکند. از سخنرانی‌ام در انجمن صنفی نیز جلوگیری می‌شد. حس خوشایندی نبود اما برای من مهم این بود که با این پدیده چه گونه باید برخورد کرد.»
همانطور که گزارش‌های متعدد جهانی نشان می‌دهند، فعالیت و کار مطبوعاتی به یکی از چالش‌ها نه تنها برای ایرانیان که روزنامه‌نگاران در کشورهای به خصوص غیر‌دموکراتیک و بسته تبدیل شده است. خاورمیانه از مناطقی است که به دلیل حاکم بودن دولت‌های تمامیت خواه و فقدان ساختار دموکراتیک، آزادی روزنامه‌ها و رسانه‌ها بیش از باقی مناطق محدود شده و حقوق روزنامه‌نگاران به شکل گسترده‌ای نقض می‌شود.